Objawy psychosomatyczne u dzieci i młodzieży
Zasady postępowania u dzieci doświadczających objawów psychosomatycznych dla specjalistów*
Wszyscy doświadczamy stresu. Dzieci również. W codziennym życiu dziecka układ reguluje organizm, utrzymując jego funkcjonowanie w granicach norm i zapewnia energię potrzebną do radzenia sobie z wyzwaniami dnia. U większości dzieci (i dorosłych) stres ma charakter umiarkowany i sporadyczny, co pozwala na szybką aktywację oraz terminowe wygaszenie reakcji stresowej, po czym organizm powraca do równowagi, czyli tzw. trybu regeneracji.
Tryb regeneracji – wszyscy niby znamy, ale czym jest? To stan neurofizjologicznej równowagi, który cechuje się spokojnym przebiegiem procesów życiowych, efektywnym wykorzystaniem energii .
Towarzyszy mu harmonia i synchronizacja między różnymi rytmicznymi procesami organizmu, wspierając zdrowie, dobre samopoczucie i poczucie spokoju. Przewlekły i intensywny stres powoduje, że układ stresowy może utknąć w trybie obronnym, co oznacza jego ciągłą aktywację. W takim stanie organizm traci zdolność do regeneracji i naprawy, co prowadzi do kumulowania się problemów zdrowotnych i subiektywnego dyskomfortu. Z czasem zmienia się punkt bazowy aktywacji układu stresowego (allostaza), co powoduje, że nawet w spoczynku dostępne zasoby organizmu są ograniczone, a powrót do równowagi po nowym stresie staje się coraz trudniejszy (obciążenie allostatyczne).
Jakie są ważne zasady postępowania u dzieci, które doświadczają objawów psychosomatycznych?
Ocena medyczna
Pierwszym krokiem w procesie diagnozy jest dokładna ocena medyczna przeprowadzona przez lekarza. Ma ona na celu wykluczenie organicznych przyczyn objawów, identyfikację współistniejących czynników medycznych oraz postawienie diagnozy. Ważne jest, aby pediatra poinformował dziecko i rodzinę o nazwie diagnozy i konieczności leczenia. Ten proces tworzy poczucie bezpieczeństwa, które umożliwia rodzinie i specjalistom zdrowia psychicznego zaangażowanie w terapię, bez obaw o niedostrzeżenie potencjalnej przyczyny organicznej.
Skierowanie do specjalisty
U dzieci z objawami psychosomatycznymi szybciej udaje się wypracować satysfakcjonujące rezultaty), szczególnie jeśli zostaną wcześnie skierowane do pracy ze specjalistami zdrowia psychicznego. Wczesne leczenie pozwala na lepszą regulację układu stresowego, co znacząco poprawia wyniki kliniczne i wspiera powrót do zdrowia. Opóźnienia w skierowaniu mogą prowadzić do gorszych rezultatów terapeutycznych.
Systemowe myślenia – system naczyń połączonych
Kiedy rodzice trafiają z dzieckiem do specjalisty, wszyscy są często bardzo mocno skupieni na objawie. I nie ma się co dziwić. Często dany objaw mocno dezorganizuje życie nie tylko dziecka, ale również całej rodziny. Zamiast skupiać się na objawach, klinicysta identyfikuje i rozwiązuje trudności na poziomie ciała, jednostki, rodziny, szkoły i społeczeństwa, by skutecznie regulować system stresu. Połączone interwencje na różnych poziomach mogą wywołać znaczące zmiany, mimo że pojedyncze działania mają niewielki efek.
Cel leczenia: przywrócenie regulacji, harmonii i spójności w systemie stresu dziecka
Specjalista pracujący z objawami psychosomatycznymi postrzega nadrzędny cel interwencji terapeutycznej jako pomoc dziecku w przywróceniu regulacji, harmonii i spójności w jego systemie stresu, co pozwala na ustąpienie objawów. Mówiąc prościej, klinicyści leczą system — system stresu dziecka oraz wszystkie czynniki aktywujące ten system — a nie same objawy. Ogólnym rezultatem będzie budowanie odporności dziecka i lepsza ochrona przed przyszłym stresem.
Rozpocznij proces leczenia od interwencji ukierunkowanych na ciało, a następnie przejdź do interwencji ukierunkowanych na umysł i system rodzinny
Ponieważ dziecko zgłasza objawy dotyczące ciała, zarówno ono, jak i rodzina zwykle łatwiej angażują się w leczenie, gdy specjalista zaczyna od interwencji skierowanej na system ciała. Rozpoczęcie oddziaływań od obszaru ciała jest pomocne z wielu powodów. Rodzice i dziecko otrzymują konkretne wskazówki, szybciej mogą poczuć pewną różnicę, co może zwiększać ich motywację do pracy. Przykładem takich działań będą np. interwencje ciało-umysł mające na celu poprawę samopoczucia fizycznego dziecka.
Gdy objawy dziecka zostaną w pewnym stopniu ustabilizowane — i zarówno dziecko, jak i rodzina zauważą poprawę jego samopoczucia fizycznego — łatwiej jest przejść do interwencji na poziomie umysłu i systemu rodzinnego
Celem leczenia jest powrót do zdrowia, dobrostanu i aktywności
Specjaliści pracujący z dorosłymi, którzy doświadczają objawów psychosomatyczych często mogą koncentrować się na pomocy pacjentowi w zaakceptowaniu choroby, wspierają go w leczeniu zmierzającym do częściowej modyfikacji objawów oraz pomagają mu zaakceptować możliwość życia z pewnym stopniem niepełnosprawności.
W przypadku dzieci, klinicyści powinni skupiać się na doprowadzeniu dziecka do pełnego zdrowia. W pracy z dziećmi specjalista powinien skupić się leczeniu pozwalającym na przełączenie systemu stresu dziecka z trybu obronnego na tryb regeneracyjny (aż objawy psychosomatyczne ustąpią). W trakcie leczenia dziecko zacznie stopniowo powracać do normalnych aktywności i powinno oczekiwać, że z czasem odzyska dobre samopoczucie na poziomie psychicznym i fizycznym.
Oczywiście, jeśli istnieją współistniejące przewlekłe problemy zdrowotne lub nierozwiązywalne trudności, które nie mogą zostać zmodyfikowane, oczekiwanie pełnego powrotu do zdrowia może wymagać dostosowania. W takich przypadkach celem leczenia może być powrót do wcześniejszego poziomu funkcjonowania i aktywności dziecka lub do jego najlepszego możliwego poziomu funkcjonowania.
Zrozumienie specyfiki objawów i odpowiednie kierowanie uwagi odgrywa kluczową rolę w osiąganiu i utrzymywaniu postępów na różnych poziomach systemów oraz w ramach interwencji terapeutycznych
Skupienie uwagi na objawach wzmacnia je, natomiast odwrócenie uwagi od nich prowadzi do ich osłabienia. W tym kontekście staranne zarządzanie uwagą jest kluczowym elementem wszystkich komponentów leczenia podczas interwencji terapeutycznej.
Podobnie, przejście z etapu oceny do leczenia wiąże się ze zmianą uwagi: klinicysta przekierowuje uwagę z objawów na strategie ciało-umysł, które dziecko uczy się stosować w zarządzaniu objawami, oraz na cele związane z poprawą funkcjonowania. Aby ten element zarządzania uwagą działał, rodzice muszą również nauczyć się (jako część interwencji na poziomie rodzinnym) odwracać uwagę od objawów, skupiać się na wspieraniu dziecka w stosowaniu nowych strategii ciało-umysł oraz zwracać uwagę na czynniki w systemie rodzinnym przyczyniające się do występowania objawów u dziecka.
*Artykuł został napisany w oparciu o część zasad przytoczonych w książce “Functional Somatic Symptoms” autorstwa Kasi Kozłowskiej.
- Praktyczne szkolenie w ramach, którego – oglądasz część wykładową i bierzesz udział w spotkaniu online w kameralnej grupie
- Konkretne wskazówki diagnostyczne
- Materiały do pracy z dzieckiem w gabinecie
O MNIE
Dr Jagoda Sikora
Jestem specjalistką psychologii klinicznej dzieci i młodzieży oraz psychoterapeutką w trakcie szkolenia. Od 2014 roku szkolę innych w tym najczęściej młodszych i starszych psychologów. Doświadczenie klinicznej zdobywałam pracując w Górnośląskim Centrum Zdrowia Dziecka, a także w licznych placówkach wsparcia dziennego i stacjonarnego dla dzieci i młodzieży.
Od 5 lat zajmuje się szkoleniami online. Przeszkoliłam ponad 1000 specjalistów pracujących z dziećmi, a liczba ta ciągle rośnie. Wspieram rodziców i dzieci w radzeniu sobie ze stresem, jestem certyfikowaną ekspertka kanadyjskiej metody Self-reg oraz nauczycielką akademicką.
OPINIE
Zobacz, co mówią moi
współpracownicy i kursanci
Bardzo jestem sobie wdzięczna za udział w kursie Jagody. Na co dzień pracuję z dorosłymi, którzy chcą lepiej rozumieć siebie samych i dzieci, z którymi mają styczność. Odkąd Jagoda odkryła przede mną tajniki koncepcji SelfReg, niemal nie ma konsultacji, w czasie której nie odwołałam się do tej wiedzy. Korzystam z niej również opracowując kursy, warsztaty czy webinary. Kurs Jagody był konkretny i rzeczowy, nieprzegadany i bardzo bliski życia. Skorzystałam ze wszystkich proponowanych przez Jagodę form praktycznych, co naprawdę pomogło mi jeszcze lepiej przyswoić poznawane treści. Finansowo kurs zwrócił mi się w mgnieniu oka. Merytorycznie dzięki niemu czuję się pewniej, wspierając ludzi, z którymi pracuję – i widzę, jak oni korzystają w tej wiedzy, jak ona do nich przemawia i wiele im rozjaśnia. Bardzo polecam tę inwestycję!
To jedno z niewielu szkoleń, które przeszłam od deski do deski - nie znudziłam się :), to głównie dzięki krótkim lekcjom i temu w jaki sposób przekazujesz wiedzę (krótko i konkretnie) "Polecam szkolenie "Metoda self-reg w pracy specjalisty". Znajdziecie tam sam konkret, dużo praktycznej wiedzy. Jagoda Sikora w sposób bardzo klarowny przedstawia nawet skomplikowane kwestie. Dzięki temu szkoleniu w końcu dowiedziałam się jak pracować z macierzą Thyera. Praca podczas kursu online pomogła mi usystematyzować moją wiedzę. W grupie na FB mogłam zadać nurtujące mnie pytania, a Jagoda z pełnym zaangażowaniem dzieliła się swoimi refleksami i rozwiewała wątpliwości uczestniczek.
Na szkolenie Self-regulation dla specjalistów prowadzone przez Jagodę Sikorę trafiłam po lekturze książki „Self-reg” Shankera i, mimo że minęło już sporo czasu, to doświadczenia z tego okresu zostały ze mną, a patrzenie przez self-regowe okulary stało się codziennością. Szkolenie napakowane jest konkretami, jednak dzięki, podzieleniu go na mniejsze części w formie video, przyjemnie przyswaja się materiał. Oprócz filmów, otrzymujemy sporo pdf-ów do pracy własnej. Bardzo odpowiadała mi forma online, pozwalająca wielokrotnie wracać do treści. Ze szkolenia zapamiętałam dużo obrazowych przykładów oraz praktyczne ćwiczenia, które zachęciły mnie do lepszej obserwacji siebie. Po tym szkoleniu nie pomylisz już samoregulacji z samokontrolą, rozpracujesz macierz Thayera, a także pogłębisz umiejętność rozpoznawania stresorów i poznasz metody wspomagające obniżanie napięcia. To był wartościowy czas! Bardzo się cieszę ze zainwestowałam pieniądze właśnie w ten kurs.
